Etyopya'da zamanın akışına dair

Addis Ababa'da saat şu anda 11:00. Türkiye saatine göre 1 saat ileride (GMT + 3). Lakin Etyopya'lıların kendi saat sistemleri var; bu sisteme göre şu an saat 05:00.

İşin mantığı anladığım kadarıyla şöyle: Etyopya'da gün yıl boyu sabah saat 06:00'da aydınlanıyor ve akşam saat 18:00 sularında kararıyor. Habeşler günün aydınlandığı zamanı saat 0:00 olarak belirlemiş.

Saat sistemlerini yaşadıkları güne, güneşin döngüsüne, yaşamın akışına göre şekillendirmişler: Güne sıfırdan başlamak ne kadar basit, anlaşılır ve mantıklı bir yaklaşım:)

Esen K.

Etyopya'da tarihin akışına dair

Etyopya’da bugünün tarihi 20 Tarr 2006. Miladi (Gregoryen) takvimi yılın ilk yarısında 8 ikinci yarısında 7 yıl geriden takip ediyor Etyopya’nın takvim sistemi. Bir sene 13 aya bölünmüş; ilk 12 ay 30ar, 13üncü ay 5 ya da artık yıllarda 6 gün çekiyor. Yeni yıl 11 Eylül tarihinde başlıyor, artık yıllarda ise yılbaşı 12 Eylül gününe rastlıyor.

Milenyumu 11 Eylül 2007 tarihinde kutlamışlar, yani Dünyanın geri kalanından 7 sene sonra…

Sadece Etyopya’da kullanılan bu takvim sistemi, Etyopya Ortodoks Hawedo Kilisesinin Hz. İsa’nın doğum tarihini Eski Ahit’te yer alan bilgiler ışığında farklı bir yaklaşımla hesaplamış olmasıyla ortaya çıkmış.

Bu da böyle biline… Back to the Future in Ethiopia

Sebeta’dan Sevgiler,

Esen.

Kaldi ve Dans Eden Keçileri

Kahve nasıl keşfedildi acaba? Gerçeği hiçbir zaman öğrenemeyebiliriz; bununla birlikte yüzyıllardır kahvenin nasıl bulunduğuna dair bazı teoriler veya efsaneler söylenegelmiş. Bu söylenceler arasında “dans eden keçi teorisi” belki de en meşhur olanı.

"Dans Eden Keçiler" Efsanesi

Bir zamanlar Habeş diyarında Kaldi adında bir keçi çobanı yaşarmış. Çobanımızın keçileri de kendisi gibi ağırbaşlıymış. Bir akşam vakti Kaldi keçilerinin ahıra dönmediğini fark edince kayıp keçileri aramaya çıkmış. Sürüyü nihayet bulduğunda bir de ne görsün; bir çember oluşturan keçiler ay ışığında hoplaya zıplaya dönerek dans ededururlar… Kaldi ağzı bir karış açık öylece kalakalır.


Çoban şaşkınlıkla keçilerin koyu renk yapraklı bir çalının küçük kırmızı meyvelerini hart hurt yediklerine şahit olmuş. Kaldi keçilerin enerjik hareketlerini buna bağlamış. O sırada kendisi de epeyce aç ve biraz da uykulu olan çoban belki de bu sebeple keçilerle birlikte bu gizemli meyveden yemeye başlamış.

Bir süre sonra o civarda yaşayan bir rahip oradan geçerken çobanla keçilerinin gayet neşeli bir dansa kalkıştıklarını fark eder. Bu garip durumun sebebine ilişkin çobanla aynı sonuca varan rahip yanına kırmızı meyvelerden bir avuç alarak manastırın yolunu tutar. Olaya Kaldi ve keçilerinden daha bilimsel yaklaşan rahip kendisi tatmadan önce kahve çekirdekleriyle bazı deneylere girişir. Çeşitli denemelerin sonunda kavurduğu çekirdekleri kaynatır ve hoş bir dem elde eder. Rahip kahve deminden birkaç yudum aldıktan sonra gece boyunca uyku bastırmadan uzun uzun dua edebildiğini anlayınca bu muhteşem içeceğin bünyeye enerji veren mucizevi özelliğini Habeş diyarına ve tüm aleme ilan edeeeer.

Etyopya'nın en önemli kahve zinciri Kaldi's Coffee ismini kahve çekirdeklerini fazla kaçırınca keçileri kaçırmış gibi zıvanadan çıkarak keçileriyle birlikte çılgınca dans etmeye başlayan vakur çobanımıza borçlu...

Kahveniz ölçülü, neşeniz bol olsun.

Etyopya'dan Sevgilerimle,

Esen K.

Habeşlerin Yalnız ve Güzel Ülkesi: Etyopya

Her 1000 bebekten yaklaşık 300-400’ü doğum sırasında ya da bir yaşını doldurmadan hayatını kaybediyor Etyopya’da; henüz yaşadığını dahi algılayamadan… Birincil neden susuzluk, ikincisi açlık. Türkiye’de bu oran binde 22 civarında.

Etyopya’daki su problemini susuzluk olarak adlandırmak doğru değil; aksine yanıltıcı. Etyopya coğrafyasının genel bir bölümünde sadece Ekim ve Şubat ayları arasında kalan zaman dilimi süresince kuraklık yaşanıyor. Diğer zamanlarda içinde bulunduğu iklim kuşağının özellikleriyle örtüşen yağışlı ve hatta Haziran-Eylül arası bol yağışlı bir iklim yapısı hakim burada. Yeraltı ve yerüstü su kaynakları bakımından zengin; Nil nehrinin bir kolu bu topraklardan fışkırıyor: Mavi Nil.

Mavi Nil üzerinde bir şelale manzarası

Esas problem suya erişimde ortaya çıkıyor: Yaklaşık 95 milyonluk popülasyonun sadece yüzde yirmisinin temiz suya erişimi var. Temiz suyu çıkartıp ihtiyaç sahiplerine ulaştıracak altyapı yok. Kırsal alanda insanlar kimi zaman 7-8 km taban tepmek zorunda kalıyor çamurlu bir su birikintisinden bir kaba su doldurup köylerine taşımak için sırtlarında; bu suyu içmek zorundalar susuzluktan telef olmamak için…

Yeryüzünde her yirmi saniyede bir çocuk susuzluktan ya da kirli sudan kaynaklı nedenlerden hayatını kaybediyor; bir milyar insanın temiz suya erişimi yok…

Su var, suya erişim yok: Yağmur yağıyooor, yağmur yağıyooor, Habeş kızı camdan bakıyooorJ

Belki de yüzlerce binlerce Etyopyalının hayatını kurtaracak bir su kuyusu maliyetinin ortalama 2000 dolar olduğu göz önünde bulundurulursa durumun ne kadar trajik olduğu daha da netlik kazanıyor.

Liberya ile birlikte bağımsızlığını hiç kaybetmemiş, sömürgeleşmemiş iki Afrika ülkesinden birisi Etyopya: Bayrağındaki kırmızı şerit özgürlüğün sembolü; bu uğurda akıttıkları kanı, özgürlüğe olan bağlılığı simgeliyor. Bağımsızlık mücadelelerini ikinci Dünya harbinden hemen önce bu toprakları beş yıl boyunca işgal etmiş olan Mussolini liderliğindeki İtalyanlara karşı vermişler; tank, top ve tüfekli birliklere karşı çıplak elleriyle kazanmışlar bu savaşı.

Bağımsızlığına daha sonra kavuşan çoğu Afrika ülkesi, bayrağında yer alan sarı, yeşil ve kırmızı renkleri Etyopya bayrağından emanet almış.

Etyopya’da 84 farklı yerel dili konuşan 80 farklı etnik grup geçmişten günümüze barış halinde paylaşmış bu toprakları, kısıtlı miktardaki suyu, ekmeği. Popülasyonun yüzde ellibeşi Ortodoks, yüzde otuzüçü Müslüman, yüzde yedisi Protestan, geri kalanı farklı yerel dinlere mensup. Birbirlerinin inançlarına, dini bayramlarına, geleneklerine son derece saygılılar. Biri diğerinin kestiği hayvanın etini yemiyor ama Hıristiyan kasapla Müslüman kasap her sabah selamlaştıktan sonra açıyorlar bitişik dükkanlarının kapılarını. Camekandaki haç ya da hilal işareti deşifre ediyor hangi dine mensup olduklarını. Çok eskilere dayanan olgun Habeş kültürünün temel niteliği, yerli halkının böylesine karmaşık bir demografik yapıda taş devrinden bu yana hiç çatışmadan bir arada yaşamayı, yokluğu paylaşmayı bilmesi olmuş.

Tüm insanlığın Habeş kültüründen alacağı dersler var, özellikle temel insanlık değerleri hakkında…

Habeş insanının bağımsızlığa, özgürlüğe olan düşkünlüğü bu ülkenin Dünyanın geri kalanından izole edilmesiyle sonuçlanmış. Son olarak 1993 senesinde Eritre Etyopya topraklarından kopartılmış; böylece ülkenin Kızıldeniz’de kıyısı kalmamış, gemi ticareti bağlantısı kesilmiş.

1974 yılında Etyopya’nın Hadar bölgesinde bulunan, 3,2 milyon sene önce yaşamış olduğu hesaplanan; ilk insansı maymun örneği olarak kabul gören ve yeryüzündeki tüm insanların ortak atası olan Hominidae ailesinin Australopithecus afarensis türüne ait Lucy’nin Etyopya Ulusal Müzesi’ndeki kemikleri sızlamasın da ne yapsın…

Etyopya Devletinin Büyük Kalkınma Hamlesini (Government's Growth and Transformation Plan, GPT) can-ı gönülden desteklemek tüm insanlığın ortak borcudur.

Yeni yeni araştırılmaya başlanan zengin maden ve petrol kaynakları ile istikbali parlak görünen Etyopya’nın görmeye değer tabiatı çok güzel, insanı çok özel lakin etrafı sahip olduğu büyük potansiyelin farkında olan devasa aç kurtlarla sarılı yalnız bir ülke burası…

Sebeta / Etyopya’dan Selamlar,

Esen K.

Dipnotlar:

• Bu yazıyı yazmama sebep olan ilham kaynağım Çapa Tıp Fakültesi Diş Hekimliği mezunu Sn. Nesredin Abdurehim Hojele’ye başkanı konumunda bulunduğu Türkiye’den Mezun Etyopyalılar Derneği ofisinde verdiği briefing sırasında paylaştığı bilgilerden ve konukseverliğinden dolayı teşekkür ederim.
• Lucy ile ilgili ayrıntılı bilgi için şu bağlantıyı ziyaret edebilirsiniz: https://iho.asu.edu/about/lucy%E2%80%99s-story